Mohylew

Historia Mohylewa

Mohylew leży nad Dnieprem i stara część miasta znajduje się na wyniosłym Wzgórzu, na którym już w połowie trzynastego wieku wznosił się zamek.

Jako osada istnieje już od roku 1267. Wiąże się  licznymi więzami gospodarczymi i politycznymi z W. Ks. Litewskim i Koroną. W 1537 roku nawiązano kontakty handlowe z Tykocinem, w 1540 r. z Warszawą i Lublinem. W 1561 r. wprowadzono samorząd miejski. Na czele samorządu miejskiego stał wójt wyznaczony przez króla. W 1577 r. Mohylewowi oficjalnie nadano prawo magdeburskie. Miastu zezwolono na wzniesienie ratusza i przyznano herb: na błękitnym polu kamienna wieża.

Ziemia mohylewska znajdowała się na pograniczu Rzeczypospolitej i Moskowii katolicko - prawosławnym. Z jednej strony  było to  dla Mohylewa nieszczęściem, z drugiej zaś było to szczęśliwe położenie. Nieszczęściem było to, że wszystkie szlaki wojenne przechodziły przez ten teren i powodowały  zniszczenia. Tylko w XVI wieku Mohylew był zniszczony aż 7 razy. Pozytywne było jednak to, że kolejni władcy szybko odbudowywali miasto strzegące wschodnich rubieży. Z biegiem czasu coraz hojniej obdarzane bywało przywilejami przez królów Rzeczypospolitej.

Stefan Batory rozszerzył swobody miejskie i zwolnił miasto z utrzymywania puszkarzy zamkowych. W 1604 roku wzniesiono w Mohylewie pierwszy kościół katolicki. Władysław IV potwierdził przywileje miejskie, a także zatwierdził wilkierz dotyczący utworzenia kasy kupieckiej, niezależnej od miejskiej. Udział w powstaniu antymoskiewskim 1661 r. sprawił, że król Jan Kazimierz zrównał prawa miejskie z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, burmistrza Leonowicza i wielu innych mieszkańców miasta zaszczycił szlachectwem. W 1678 r. w Mohylewie pojawili się Jezuici, którzy wznieśli na placu w pobliżu zamku kościół i klasztor. W 1687 r. zbudowano nad brzegiem Dniepru klasztor i kościół Bernardynów. W latach 1738 - 1752 został zbudowany w stylu barokowym kościół dla karmelitów.

Do czasu I rozbioru polski Mohylew leżał w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, podlegając tym samym prawom Unii Polsko - Litewskiej. W ciągu dwóch stuleci, które nastąpiły po ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej zawsze pozostawał nie tylko dużym miastem, ale i znaczącym centrum administracyjnym. Przez ukazem carycy Katarzyny II Mohylew został ustanowiony centrum katolicyzmu, obejmującym swym zasięgiem całą Rosję. Ta największa w świecie metropolia, do której należały między innymi  Białystok, Petersburg, Wilno, utrzymała się do 1914 r. Istniało tu wówczas 6 kościołów katolickich z archikatedrą pod wezwaniem św. Stanisława na czele. Kilka lat później cesarzowa Katarzyna II ustanowiła tu gubernię. Po byłych granicach pierwszej Rzeczypospolitej pozostały nie tylko nazwy starych osiedli, często można zobaczyć stare mury obronne oraz zdemolowane kościoły.

Nie od razu niszczono tu polskość. Jeszcze w dwudziestych latach naszego stulecia w Mohylewie pieczęć miała napis w czterech językach, w tym w polskim.  Władze państwowe przez pewien czas popierały rozwój kultur narodowościowych oraz naukę języka polskiego. W r. szk. 1926 - 1927 w okręgu mohylewskim działały: polska szkoła siedmioklasowa w Mohylewie (260 uczniów), 13 polskich szkół czteroklasowych oraz 5 szkół białoruskich, w których język polski był wykładany jako przedmiot. Ogółem pobierało naukę około tysiąca osób. Na lata 1925-1927 przypada największy rozkwit świadomości narodowej. W Mohylewie istnieją, jeżeli tak można powiedzieć,  dwie grupy Polaków. Pierwsi - to ci, którzy przyjechali z okolic Grodna i Wilna. Drudzy są tu już od dawna, jeszcze za czasów pierwszej Rzeczypospolitej zamieszkali na terenach Mohylewszczyzny . Nie wiadomo do której grupy należy zaliczyć Polaków zesłanych tu po upadku powstania styczniowego1863-64 roku. Są tacy, którym w paszportach napisano, że są Polakami, ale w ogóle nie potrafią mówić po polsku. Dopiero teraz wielu z nich zaczyna uświadamiać sobie swoje pochodzenie. W latach trzydziestych na terenach wschodniej Białorusi zostały zamknięte wszystkie polskie szkoły oraz polskie instytucie  kulturalno - oświatowe (biblioteki, kluby, domy dziecka, przedszkola, punkty likwidacji analfabetyzmu).

Mohylew liczy obecnie około 400 tys. mieszkańców. Jest centrum przemysłowym, naukowym i kulturalnym. Choć leży daleko od granic Polski (ponad 500 km) można w nim znaleźć wiele polskich śladów. Szczególnie widać to na cmentarzu, gdzie na pomnikach możemy odnaleźć polsko brzmiące nazwiska.

Około sto kilometrów od Mohylewa leży Mścisław, który od 1566 do 1772 roku był miastem wojewódzkim. W 1634 roku wprowadzono prawo magdeburskie. Z dawnych polskich pamiątek pozostał tylko kościół pokarmelicki pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Wcześniej istniały tu kościoły i klasztory karmelitanek, jezuitów, dominikanów, bernardynów. W roku 1410 żołnierze pospolitego ruszenia ze Smoleńska i Mścisława (w składzie chorągwi mścisławskiej byli i Mohylanie) wzięli udział w słynnej bitwie pod Grunwaldem.

Jeszcze bliżej Mohylewa znajduje się miejscowość Lenino, gdzie w październiku 1943 roku żołnierze 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki Wojska Polskiego otrzymali chrzest bojowy. Na tym miejscu, silnie zakorzenionym w pamięci Polaków, w 1998 roku powstał polski cmentarz i pomnik. Spoczywają tu żołnierze polscy, którzy polegli w walce z faszyzmem niemieckim o wolność i niepodległość swojej ojczyzny.

Ciekawa jest historia jedynego zachowanego do naszych dni kościoła św. Stanisława (Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny). W nim, zamkniętym przez władze radzieckie, do drugiej wojny światowej znajdowało się archiwum NKWD, później archiwum historyczne, po wojnie Państwowe Archiwum Obwodowe. W Mohylewie od 1995 roku odbywa się co roku Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej, przyciągający ludzi z różnych części świata i różnych narodowości.

Bardzo ważną sprawą jest dla nas zachowanie pamięci o przodkach. Latem 1998 roku została przeprowadzona inwentaryzacja cmentarza polskiego. Zrobiono zdjęcia i opisano ponad 250 pomników. Na niektórych pomnikach widać też wyryte nazwiska warszawskich majstrów. Patrząc na te zaniedbane mogiły, do niedawna wydawało się, że historia tych ziem skazana jest na niepamięć.

Znaczne luki w historii Polaków na ziemiach wschodniej Białorusi, gdzie na całym terenie trafiają się katolickie cmentarze, nagrobki i napisy nagrobkowe w języku polskim, nie pozwalają dzisiejszej diasporze w pełnym zakresie realizować swoich programów kulturalno - oświatowych. Według danych Związku Polaków na Białorusi przed II wojną światową na Białorusi wschodniej mieszkało około 400 tys. Polaków i ludzi polskiego pochodzenia. Ich historia i los z wyjątkiem niektórych poszczególnych problemów, zbadanych przez historyków z Polski, nie została ujawniona mieszkającym obecnie na Białorusi Polakom. W związku z tym zaproponowaliśmy zrealizowanie projektu naukowego na temat "Polacy na ziemiach Mohylewszczyzny od XVI wieku. Bilans zmian i strat ". Mamy nadzieję, że tego typu monografia znajdzie sponsorów.